Rozdział drugi Kodeksu Pracy, informuje czym są podstawowe zasady, jakimi kieruje się w Polsce prawo pracy. W artykule dziesiątym, który otwiera wspomniany rozdział w rodzimym Kodeksie Pracy, czytamy, że każdy obywatel może swobodnie wybierać sobie pracę, którą chce wykonywać. Istnieją bowiem, ściśle określone właściwą ustawą przypadki, kiedy ta swoboda jest ograniczona lub całkowicie odebrana. Wówczas ustawodawca może (ostatecznie decyduje o tym sąd powszechny) na podstawie istniejących przesłanek, zakazać, pomimo zdobytych uprawnień, konkretnemu obywatelowi wykonywanie jego dotychczasowego zawodu lub prowadzenia dotychczasowej, ściśle określonej działalności gospodarczej.
Jest to jeden z tzw. środków karnych. Orzeka się go na czas określony, pod warunkiem, że ustawa nie stanowi inaczej. Okres, w którym dany obywatel może zostać ukarany zakazem zajmowania określonego stanowiska wynosi od roku do 15-stu lat. Tutaj jednak także są pewne wyjątki, ponieważ sąd może orzec dożywotni zakaz wykonywania tego czy innego zawodu. Odnośnik do tych przepisów znajduje się w Kodeksie Karnym (art.39 a także art.43).
Ponieważ mamy tutaj do czynienia z prawem karnym, osoba dopuszczająca się przestępstwa jest jego sprawcą. Tak więc taki sprawca musi nadużyć swojego stanowiska lub zawodu i wówczas istnieje przesłanka ku temu, by skazać go na karę, np. pozbawienia wolności a po jej wykonaniu dodatkowo zakazać mu wykonywania danego zawodu czy prowadzenia określonej działalności gospodarczej. Wielu osobom wydawać się może, że wydany przez sąd zakaz jest równoległy z orzeczoną karą i przestaje obowiązywać wraz z odbyciem kary. Tak to jednak nie działa i warto mieć tego świadomość…
Jeżeli zachowanie sprawcy przestępstwa wskazuje, że dalsze wykonywanie przez niego pracy na danym stanowisku będzie zagrażać istotnym dobrom, które chroni polskie prawo, wówczas jedynie to lub aż to, stanowi przesłankę do ukarania danej osoby zakazem wykonywania zawodu nawet na „dożywocie”. 18 maja 2017 roku w Sądzie Apelacyjnym w Katowicach zapadł wyrok, który wskazuje, iż zakaz zajmowania takich czy innych stanowisk, powinien obejmować szczególnie jedną, ale za to istotną sferę, czyli aktywność zawodową osoby ukaranej takim zakazem, w której osoba ukarana funkcjonowała, dokonując tym samym przestępstwa. Sąd w Katowicach wykazał tym samym, że osoba objęta zakazem, nie może zostać całkowicie wydalona z rynku pracy. Tak naprawdę lekarz czy nauczyciel z orzeczonym zakazem wykonywania zawodu, może nadal wykonywać zawód około medyczny lub około edukacyjny. Wiele bowiem stanowisk związanych z opieką medyczną, edukacją, finansami czy czymkolwiek innym ma swego rodzaju „zamiennik”, rzecz jasna – na niższym szczeblu – lecz wciąż ściśle związany z konkretną branżą. Innymi słowy wykonanie orzeczenia, które określa jedynie stanowisko np. doradcy finansowego, nie wyklucza nikogo z dostępu do szeroko rozumianych finansów. W takiej sytuacji pełne wykonanie orzeczenia o zakazie wykonywania danej profesji, staje się problematyczne.
By zachować pełny zakres wydanego orzeczenia, sądy winny orzekać bardziej szczegółowo, czyli zakaz wykonywania danego zawodu, prowadzenia konkretnej działalności, powinien obejmować także szeroką paletę stanowisk podobnych (przykładowo: lekarz, pielęgniarz, ratownik, opiekun medyczny itp ). Jednak szerszy zakres wydanego zakazu, także musi mieć swoje uzasadnienie, które ziszcza się wówczas, kiedy zachowanie sprawcy stwarza zagrożenie dla tzw. porządku prawnego także wtedy, gdy sprawca w swoim życiu zawodowym, będzie zajmował podobne stanowisko do tego, które zajmował zanim został objęty zakazem. Artykuł 41 Kodeksu Karnego nie stanowi żadnej podstawy do tego, by osobę objętą zakazem wykonywania danego zawodu, całkowicie wyeliminować z rynku pracy, ponieważ nawet ten, kto dopuścił się przestępstwa ma prawo do tego, by zarabiać na utrzymanie własne oraz rodziny, jeżeli takową posiada. Jeśli sprawca przestępstwa z okresowym zakazem wykonywania zawodu, ponownie dopuści się podobnego lub tego samego przestępstwa, wówczas sąd ma możliwość, w drugim procesie karnym, ponownie orzec taki zakaz ale już dożywotnio.
Każdy zakaz, jak wiadomo, można obejść lub zlekceważyć. W przypadku zakazu wykonywania zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, za niestosowanie się do orzeczonego środka karnego, grozi od trzech miesięcy do 5-ciu lat pozbawienia wolności, o czym mówi paragraf 2 artykułu 43 Kodeksu Karnego. Warto też wiedzieć, że przestrzeganie porządku prawnego, wykonywanie orzeczonego środka karnego przynajmniej przez rok (dotyczy zakazu okresowego) oraz upłynięcie połowy okresu na jaki zakaz został orzeczony, daje możliwość osobie ukaranej takim środkiem, czyli zakazem wykonywania określonego zawodu lub określonej działalności gospodarczej, wystąpienie o skrócenie jego wykonania. Wszystko to reguluje art. 88 Kodeksu Karnego. Wszystko gra do momentu, gdy mamy do czynienia z orzeczeniem dożywotniego zakazu. Wówczas nie możemy wnioskować o jego skrócenie ale o uznanie, iż ten środek karny został wykonany. Sprawca przestępstwa musi więc przez minimum 15 lat przestrzegać porządku prawnego i nie wzbudzać obaw co do tego, że po ewentualnym uznaniu środka karnego za wykonany, nie popełni on podobnego przestępstwa za które w przeszłości został ukarany zakazem wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej.
